طراحی شهری میدان فاطمی تهران با تأکید بر ارتقا عرصه ی عمومی

موضوع فضاهای عمومی در شهرهای امروزی، از جنبه های گوناگونی مورد توجه قرار گرفته است. در بسیاری از پژوهش ها، انتقادات زیادی از فضاهای عمومی موجود در شهرها مطرح شده است. یکی از این موارد، اشاره به این موضوع است که فضاهای عمومی موجود در شهرهای امروزی به سمت خصوصی شدن پیش رفته اند و یا تحت مدیریت و کنترل زیاد قرار گرفته اند و واجد عمومیت لازم برای برقراری تعاملات اجتماعی و جامعه پذیری نیستند. از جمله ضعف های چنین انتقاداتی، گرایش به توصیف کمبود عمومیت بدون تعریف دقیق مفهوم آن و بدون فراهم ساختن ابزاری برای تحلیل عمیق ابعاد مختلف این مفهوم است که مقایسه ی دو فضای عمومی را مشکل ساخته است. از طرف دیگر در بسیاری از پژوهش ها به منظور تبیین نقش و جایگاه فضاها لازم است تا میزان عمومیت آن ها نسبت به هم سنجیده شود. ضمن آن که مداخله در فضا و ارتقای کیفیت آن نیز باید متناسب با میزان عمومیت آن باشد. بنابراین پژوهش در این زمینه ضروری است. عرصه ی عمومی و درجه ی عمومیت آن وابسته به معیارها و مولفه هایی است که آن را شکل می دهند. از این رو تشخیص این عوامل و تفسیر سهم آن ها در جهت افزایش درجه ی عمومیت و ارائه روش هایی برای ارزیابی و سنجش عمومیت فضاها به گونه ای که بتواند امکان مقایسه بین آن ها را فراهم کند، در بخش اول تحقیق مورد توجه قرار گرفت. بررسی مفاهیم و مباحث بیان شده در نسبت با هدف پژوهش مشخص کرد که موضوع عمومیت تابعی از مولفه هایی است که بخشی از آن ها کمی و بخشی کیفی اند. ویژگی های کالبدی فضا و سازمان دهی های آن از جمله عوامل کیفی است که قابل سنجش با سایر عوامل نبود. بنابراین این عامل به صورت کیفی و در ترکیب با شناخت فضا مورد توجه قرار گرفت. معیارهای دیگر عمومیت شامل مالکیت و عملکرد، تنوع، عدم وجود کنترل و نظارت رسمی، حضور نظارت عمومی و اجتماعی، دسترسی پذیری و نفوذپذیری معرفی شدند که سعی شد تا توسط شاخص هایی به صورت کمی مورد سنجش قرار گیرد. به منظور بررسی میزان تأثیر این عوامل و کاربرد آن ها از روش تحلیل سلسله مراتبی برای سنجش استفاده شد. نقش تعریف شده برای میدان فاطمی در مرکز منطقه ی شش تهران در چشم انداز آتی و در اسناد فرادست به صورت یک فضای پیاده ی عمومی و موثر در تقویت جامعه پذیری و ارتقا عرصه ی عمومی، فرصتی فراهم کرد تا طراحی و مداخله در فضا با توجه به ارزیابی و سنجش عمومیت و با هدف افزایش آن صورت گیرد. سنجش عمومیت فضا در قسمت های مختلف آن، نشان داد که هریک از آن ها سطوح متفاوتی از عمومیت را دارند و بنابراین مداخله در بخش های مختلف فضا در جهت ارتقای عمومیت آن صورت گرفت. افزایش تنوع در فعالیت ها از نظر نوع، مقیاس عملکردی، ساعات فعالیت و تنوع مخاطبان آن ها، افزایش دسترسی پذیری و نفوذپذیری فیزیکی و بصری از طریق ایجاد نقش پیاده برای فضا و مداخلاتی در جداره های غیرفعال آن از ویژگی های طراحی در جهت افزایش عمومیت آن است. کلید واژه ها: فضاهای عمومی، عمومیت، مالکیت و عملکرد، تنوع، کنترل و نظارت رسمی، نظارت عمومی، دسترسی پذیری، شکل کالبدی.